काठमाडौं । दुबई एयरशो २०२५ मा भारतीय लडाकु विमान ‘तेजस’को प्रदर्शन उडानका क्रममा भएको दुःखद दुर्घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय रक्षा बजारमा गम्भीर प्रभाव पारेको छ । यस घटनाले न केवल भारतको गर्वको रुपमा रहेको स्वदेशी लडाकु विमान कार्यक्रममाथि प्रश्न उठाएको छ, तर त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव आर्मेनियासँग चलिरहेको ठूलो रक्षा सम्झौता वार्तामा पनि परेको छ । आर्मेनियाले भारतसँग करिब १.२ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको तेजस Mk-1A विमान खरिदबारेको वार्ता हाललाई स्थगित गर्ने निर्णय गरेको छ।
दुबई एयरशोमा प्रदर्शनकै क्रममा भएका दुर्घटनाहरू सामान्यतया विश्वभरका रक्षा विश्लेषकहरूका लागि महत्त्वपूर्ण संकेत मानिन्छन्, किनकि यस्ता कार्यक्रममा उपस्थित देशहरू सम्भावित खरिदकर्ताहरू नै हुन्छन् । तेजसको दुर्घटना विश्वभर प्रत्यक्ष रूपमा प्रसारित भयो, जसले यसको प्रदर्शन क्षमता, उडान सुरक्षा, स्थिरता तथा प्राविधिक विश्वसनीयता सम्बन्धी बहसलाई तीव्र बनायो । दुर्घटनामा भारतीय वायुसेनाका अनुभवी पाइलट विंग कमाण्डर नमंश सियालको मृत्यु हुनु घटना झनै संवेदनशील बन्न पुगेको थियो।
आर्मेनियाले यस घटनालाई गम्भीरतापूर्वक लिएर विमानका सुरक्षा मापदण्ड र युद्ध तयारी क्षमताको पुनर्मूल्यांकन आवश्यक छ भनेर बताउँदै वार्ता स्थगन गरेको छ। आर्मेनिया हालका वर्षहरूमा क्षेत्रीय अस्थिरता र युद्धमा प्रयोग हुने प्राविधिक उपकरणहरूको आवश्यकताका कारण आफ्नो हवाई शक्ति सुदृढ बनाउन इच्छुक राष्ट्रमध्ये एक हो। त्यसैले, उनीहरूले खरिद गर्न लागिएको लडाकु विमान विश्वसनीय, स्थिर र कठिन परिस्थिति सामना गर्न सक्षम छ कि छैन भन्ने विषयमा विशेष ध्यान दिइरहेका छन्।
यो स्थगन भारतका लागि पनि कम महत्वको विषय होइन। तेजस कार्यक्रम भारतको स्वदेशी रक्षा विकास क्षमताको प्रतीक मानिन्छ, र सम्भावित निर्यात सम्झौता पूरा हुने अवस्था आएको थियो भने यो भारतका रक्षा निर्यात इतिहासमा एक महत्वपूर्ण उपलब्धि हुने थियो। यस्तो अवस्थामा आर्मेनियाले वार्ता रोकेको घोषणा भारतका रक्षा उद्योगका लागि चुनौतीको रूपमा देखिएको छ।
यद्यपि, दुर्घटनाको वास्तविक कारण भने अझै आधिकारिक रूपमा पुष्टि भएको छैन। भारतीय रक्षा कम्पनी HAL ले घटना “एकल घटना” मात्र भएको र यसले उत्पादन तथा भविष्यका डेलिभरीमा कुनै असर नपार्ने दाबी गरेको छ। तर अन्तर्राष्ट्रिय रक्षा बजार विश्वसनीयता र निरन्तरतामाथि अत्यन्त संवेदनशील हुने भएकाले एकपटक उठिसकेको शंकालाई मेटिन समय लाग्न सक्छ।
